MAW artikelen

Egyptisch denken

Wie het begin van het boek Exodus leest, is geneigd zich meteen te identificeren met Mozes en zijn volk, de Hebreeërs. Maar de Britse theoloog Sam Wells waarschuwt voor wat hij ‘lui leesgedrag’ noemt.

Zeker westerse lezers zouden zich volgens hem allereerst moeten afvragen: lijken wij niet meer op de Egyptenaren dan we denken en willen?

In zijn bestseller Sapiens schrijft de Israëlische historicus Yuval Noah Harari: ‘In de moderne tijd veroverden Europeanen een groot deel van de aardbol onder het mom van de verspreiding van een superieure westerse cultuur. En met zoveel succes dat miljarden mensen mettertijd belangrijke delen van die cultuur overnamen. Indiërs, Afrikanen, Arabieren, Chinezen en Maori’s leerden Frans, Engels en Spaans. Ze gingen geloven in mensenrechten en de vrije wil en ze omarmden westerse ideologieën als liberalisme, kapitalisme, communisme, feminisme en nationalisme.’

Vandaag delen mensen over de hele wereld minstens een paar van onze westerse waarden, zoals veiligheid of mensenrechten. Veel van die mensen zien daarom hun toekomst in de Europese samenleving. Grote groepen Europeanen, waaronder veel christenen, reageren instinctief precies zoals de Egyptische farao uit Exodus 1: die nieuwkomers bedreigen wat we hebben. Dat is Egyptisch denken op z’n Europees – mijn cultuur is weliswaar superieur, en dat wil ik anderen graag vertellen, maar ik heb geen zin om die cultuur met iedereen te delen.

Egyptisch denken is creatief in het bedenken van manieren om mensen buiten de deur te houden. Iedereen die het niet zo gemakkelijk vindt om te delen is een Egyptenaar. Ook de keurige christelijke Duitse meneer die ik deze zomer op een terras tegenkwam en die tegen me zei: ‘Te veel inwoners van Duitsland zijn buiten onze landsgrenzen geboren. Das geht nicht.’ Ik protesteerde niet en snapte wat hij bedoelde. Een Duitser en een Nederlander, of eigenlijk: twee Egyptenaren. Denken in beperkingen is Egyptisch denken.

Egyptisch denken bestaat gelukkig ook in een andere vorm. Daar al, in Exodus 2, is er een Egyptische prinses. Haar hart is sterker dan de ratio van haar vader: voor een Hebreeuws kind voelt zij hetzelfde als voor een eigen zoon. Mozes, the prince of Egypt, dankt aan haar zijn naam en zijn bestemming: de Er-uit-trekker. Net als die Ander, van wie geschreven staat: ‘uit Egypte heb ik mijn zoon geroepen’. Dit zijn de hartverwarmende verhalen die de wereld hebben gestempeld. Zelfs eigentijdse Europeanen kunnen ervan in beweging komen.

Tim Vreugdenhil is predikant en pionier in de binnenstad van Amsterdam. Recent verscheen zijn boek ‘Stand-up Theology. Een quickscan van de tijdgeest’.

Deze column verscheen recent in Met Andere Woorden, vakblad Bijbel en vertalen, 2018 nr. 2, uitgegeven door het Nederlands Bijbelgenootschap.